تکنیک اجرایی بالابان

ساز‌های بادی را بسته به اینکه دمیدن در آن‌ها و تولید صدایشان به چه صورت است به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌کنند. یکی ازاین تقسیم بندی‌ها هواصدا‌های با زبانه‌ی دولایه است که بالابان در این دسته قرار می‌گیرد.

 

 

تکنیک اجرایی بالابان

به دلیل ساختمان ویژه‌ی زبانه‌ی بالابان و تماس مستقیم لب‌های نوازنده با سر پهن زبانه، امکان اجرای نوانس در این ساز به طور مطلوبی فراهم است. مثلا در ساز سرنا زبانه‌ی سرنا با لب‌های نوازنده تماس ندارد و در محفظه‌ی دهان مرتعش می‌شود و از این رو در سرنا امکان تغییر نوانس و کنترل صدا با لب‌ها وجود ندارد. بالابان که با استفاده از تکنیک نفس برگردان نواخته می‌شود در اجرای نوانس‌هایی از pp تا ff سازی بی همتاست.

محدوده‌ی صوتی ساز بالابان

محدوده‌ی صوتی بالابان نسبتا بم و به صورت زیر است. این صدا‌ها سیال‌اند و با تغییر فشار هوا، تغییر وضعیت لب‌ها و کامل یا ناقص گرفتن سوراخ‌های صوتی برای اجرای مقام‌های مختلف متغیرند.

 

موارد استفاده‌ از ساز بالابان

درآذربایجان شرقی بالابان را در موسیقی عاشیقی می‌نوازند. این موسیقی امروزه توسط خواننده و نوازنده‌ی ساز قوپوز و به همراهی بالابان و قاوال (دایره) اجرا می‌شود. در این گروه سه نفره بالابان دارای اهمیت زیادی است، زیرا اجرای جواب‌های آواز عمدتا بر عهده‌ی بالابان است. رپرتوار بالابان همان رپرتوار موسیقی عاشیقی شامل هاوا‌ها (مقام)‌های عاشیقی است که بیشتر در غالب داستان‌ها و روایت‌ها اجرا می‌شوند. موسیقی عاشیقی را در مجالس عروسی و شادمانی و نیز در قهوه خانه‌های عاشیقلار اجرا می‌کنند.

 

تاریخچه ساز بالابان

بنابر مدارک موجود و گفته‌های پیشینیان، بالابان را یک ساز بادی از دسته‌ی خانواده‌ی نی و سرنا می‌دانند که در سده‌های نخستین دوره اسلامی در ایران شناخته شده است و در بخش‌هایی از این سرزمین استفاده می‌شده است. بالابان در لغت آذربایجانی و روسی به معنای یک ساز بادی، نه خیلی بزرگ، و شببه به زرنا یا سرنا است. در دایره المعارف موسیقی ترکی آن را بلبن یا نای بلبن می‌گویند. در فرهنگ روسی بالابان را یک ساز بادی زبانه دار که در میان مردم قفقاز شمالی و ایران رواج دارد معرفی می‌کنند.

 

تفاوت بالابان با دودوک و می

ساز بالابان شباهت بسیار زیادی با دودوک (Duduk) و می (Mey) دارد، این ساز‌ها ظاهری شبیه به هم دارند، ولی در برخی جزئیات با هم متفاوتند و هرکدام در یک منطقه کاربرد دارند. مثلا ساز دودوک سازی مختص ارامنه است. در تصویر زیر تفاوت‌های هر سه ساز بالابان، دودوک و می‌ را می‌توانید مشاهده کنید.